Faza otwierająca; wstępne zbadanie koncepcji
(15 min.)

• A
• D
• OU

Przygotowanie

• Nauczyciel/-ka ustawił/-a projektor do wyświetlenia filmu (M1).
• Nauczyciel/-ka wykonał/-a odpowiednią liczbę kopii następujących materiałów: M2 i M3.
• Do badań prowadzonych w małych grupach dostępne są urządzenia podłączone do internetu.

Realizacja

• Krok 1 W ramach wprowadzenia do tematu nauczyciel/-ka pokazuje film „Inkluzja osób z niepełnosprawnościami” autorstwa ACT Alliance (M1). Film jest w języku angielskim, ale dostępne są automatyczne napisy w różnych językach.
• Krok 2 Nauczyciel/-ka rozdaje uczennicom/uczniom transkrypcję filmu jako pomoc w zrozumieniu treści.
• Krok 3 Uczniowie/Uczennice podsumowują treść filmu.
• Krok 4 Nauczyciel/-ka pyta uczniów/uczennice o opinię na temat tego, co oznacza inkluzja, i co wszyscy możemy zrobić, aby zadziałała. Chodzi o to, aby uczennice/uczniowie uznali, że inkluzja to zadanie dla wszystkich członków i członkiń społeczeństwa, wymagające współpracy i zmian w utrwalonych strukturach. Nauczyciel/-ka zapisuje na tablicy kluczowe pojęcia i zagadnienia.
• Krok 5 Nauczyciel/-ka prosi uczniów/uczennice, aby pomyśleli/-ały o czymś, co widzieli w życiu codziennym i w otaczającym ich świecie, co uznaliby/-łyby za „inkluzję”, oraz aby opisali/-ły ewentualne swoje doświadczenia w związku z tym tematem.

Przejście do fazy pracy
(5 min.)

• D

• Przechodząc do kolejnego etapu lekcji, nauczyciel/-ka prosi uczniów/uczennice, aby pomyśleli o przykładach znanych osobistości z niepełnosprawnościami.
• Oczekiwania dydaktyczne: Nauczyciel/-ka powinien/powinna uwzględnić opinie uczniów/uczennic i zadbać o to, by dyskusja dotyczyła ich światów życia.
• Kolejna faza obejmuje pracę związaną z biografiami znanych osób z niepełnosprawnościami, których życie zawiera przykłady związane z problematyką inkluzji.

Faza pracy
(25 min.)

• PG

• Krok 1 Nauczyciel/-ka rozdaje uczennicom/uczniom kartę pracy na temat znanych osobistości (M3) i dzieli klasę na małe grupy.
• Krok 2 Po zapoznaniu się z osobistościami zaproponowanymi w karcie pracy każda grupa wybiera jedną z nich lub proponuje własną.
• Krok 3 Nauczyciel/-ka pilnuje, aby każda grupa pracowała nad inną osobą.
• Krok 4 Grupy szukają informacji w sieci na temat wybranej przez siebie postaci i opracowują dwuminutową prezentację, aby opowiedzieć reszcie klasy, kim jest dana osoba i czego uczy jej historia – zwłaszcza o rzeczach, które okazały się zaskakujące. Jeśli uczennice/uczniowie potrzebują więcej czasu, mogą dokończyć pracę nad prezentacją na początku kolejnej lekcji.
• Krok 5 Prezentacje przedstawiane są na kolejnej lekcji.

Faza pracy
(10 min.)

• PG

Przygotowanie

• Do sporządzania notatek na forum klasy dostępna jest klasyczna lub suchościeralna tablica.

Realizacja

• Grupy otrzymują trochę czasu na ukończenie prezentacji.

Prezentacje uczniów
(15 min.)

• PU

• Każda grupa krótko przedstawia następnie wybraną osobistość.

Notatka

• Nauczycielka może chcieć wyjaśnić uczniom i uczennicom, że niepełnosprawność może przybierać różne formy, w tym problemy fizyczne, ruchowe, społeczne, emocjonalne, sensoryczne, poznawcze czy psychiczne.

Utrwalenie wiedzy
(20 min.)

• D
• OU

• Krok 1 Nauczyciel/-ka prosi uczniów/uczennice o porównanie poszczególnych osób, które przedstawiono.
• Krok 2 Tematy na rozpoczęcie dyskusji:
  • Czy jest coś szczególnego, co zauważacie, porównując tych ludzi? Czy coś łączy wszystkie te historie?
  • Czy uważacie, że są to przykłady udanej inkluzji? Jeśli tak, to dlaczego? Jeśli nie, to dlaczego? Jak według Was wyglądałaby „udana inkluzja”?
• Krok 3 Nauczyciel/-ka zapisuje kluczowe uwagi i zagadnienia na tablicy.

Faza pracy
(10 min.)

• PN

Przygotowanie

• Nauczyciel/-ka wykonał/-a odpowiednią liczbę kopii następujących materiałów: M4.

Realizacja

• Krok 1 Nauczyciel/-ka wyjaśnia, że lekcja będzie dotyczyła konkretnych określeń używanych na co dzień obraźliwie oraz tego, jak czują się ludzie, którzy postrzegają te określenia jako skierowane przeciwko sobie.
• Krok 2 Nauczyciel/-ka rozdaje uczennicom/uczniom egzemplarze wywiadu z Raulem Krauthausenem (M4) i prosi o przeczytanie po cichu pierwszej części rozmowy.

Omówienie i wstępne zbadanie nowych koncepcji
(20 min.)

• D
• OU

• Nauczyciel/-ka powinien/powinna dopilnować, aby uczennice/uczniowie nie czytali całego wywiadu. Po zapoznaniu się wszystkich z pierwszą częścią wywiadu, nauczyciel/-ka rozpoczyna dyskusję na forum całej grupy.
• Tematy na rozpoczęcie dyskusji:
  • Co sądzicie o następującym cytacie z wywiadu: „Jeśli używamy słów takich jak »debil« [w oryginalnym filmie: behindert po niemiecku, retard po angielsku] [...], nie zawsze zdajemy sobie sprawę, jak wielką siłę może mieć język: posługując się tymi słowami ciągle i pomniejszając ich znaczenie, ranimy chyba więcej ludzi, niż zamierzamy” (Raul Krauthausen)
  • Co o tym sądzicie? Czy używacie takich słów?
  • Czy możecie podać przykłady innych słów, które w odczuciu innych mogą być dyskryminujące (przykładem może być „kaleka”)?¹
• Oczekiwania dydaktyczne
  • Wiele z określeń, które uczennice/uczniowie będą podawać od siebie, może mieć charakter obraźliwy, krzywdzący i dyskryminujący w stosunku do osób, których dotyczą. Zadaniem nauczyciela/-ki jest uświadomienie grupie siły słów i zachęcenie do krytycznej refleksji nad używanym przez siebie językiem.

Druga faza dyskusji; Utrwalenie wiedzy
(15 min.)

• PN
• D
• OU

• Krok 1 Nauczyciel/-ka wybiera uczniów/uczennice do odczytania drugiego fragmentu wywiadu lub sam/-a go odczytuje.
• Krok 2 Nauczyciel/-ka zastanawia się wspólnie z uczniami nad tym fragmentem.

Oczekiwania dydaktyczne

• Na tym etapie powinno być już dla uczniów/uczennic oczywiste, że osoby z niepełnosprawnościami różnią się między sobą jak wszyscy inni – nie są jednorodną masą. Mogą – i koniecznie potrzebują – korzystać z wielu możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Osoby pełnosprawne mają do odegrania szczególną rolę, aby pomóc w usuwaniu barier dla osób z niepełnosprawnościami, tak aby te ostatnie mogły skorzystać z praw do uczestnictwa. Każda i każdy może i powinien/-na zastanowić się nad językiem, którego używa, oraz świadomie unikać używania słów i zwrotów, które mogą ranić, obrażać lub poniżać innych.
• Nauczyciel/-ka w tym miejscu powinien/powinna ponownie podkreślić, że „niepełnosprawność” pojawia się w istocie wtedy, gdy ktoś jest dyskryminowany i pokrzywdzony przez otoczenie i społeczeństwo; zanim to nastąpi, taka osoba ma po prostu trudności lub ograniczenia w danym obszarze lub danych obszarach. Inkluzja to nie jest tylko sprawa osób z niepełnosprawnościami, odpowiada za nią całe społeczeństwo. Inkluzywny świat wymaga jednak zniesienia barier – zarówno tych fizycznych (na przykład w architekturze budynków), jak i procesów wykluczenia, które zaczynają się od tego, że wykluczamy innych w naszym myśleniu. Samo zdobycie praw nie tworzy jeszcze inkluzywnego społeczeństwa: media, pracodawcy, szkoły i inne podmioty mają swoją rolę do odegrania – podobnie jak każda i każdy z nas.

Faza wprowadzenia
(5 min.)

• PN

Przygotowanie

• Nauczyciel/-ka wykonał/-a odpowiednią liczbę kopii następujących materiałów: M5-M8 do pracy w grupach. Przygotował/-a się poprzez przeczytanie materiałów, aby móc odpowiedzieć na wszelkie pytania uczniów/uczennic.
• Dla grup dostępne są urządzenia podłączone do internetu, aby można było szukać informacji w sieci.

Realizacja

• Krok 1 Nauczyciel/-ka wyjaśnia, że lekcja będzie się obracać wokół krytycznej refleksji na temat sposobów przedstawiania i opowiadania o osobach z niepełnosprawnościami w ostatnim czasie. Uczennice/Uczniowie dzielą się na cztery grupy, z których każda przygląda się innemu sposobowi przedstawienia (w książce, filmie, serialu). Uczennice/Uczniowie mogą również zgłaszać swoje propozycje do analizy.
• Krok 2 Nauczyciel/-ka przedstawia krótki przegląd bohaterów i bohaterek omawianych w każdej karcie pracy (M5-M8).

Notatka

• Wskazane jest, aby na tym etapie nie wspominać nic o konkretnym formacie narracji (serial, film, książka), ponieważ taka informacja ta może nadmiernie wpłynąć na wybór tematu przez uczniów/uczennice.

Oczekiwania dydaktyczne

• Celem ćwiczenia jest wsparcie krytycznego osądu i umiejętności korzystania z mediów.

Faza pracy
(40 min.)

• PG

• Krok 1 Nauczyciel/-ka podaje tytuły kart pracy, które będą rozpatrywane, nie podając, jakiego rodzaju przedstawienia dotyczą (książka, film, itp.). Każda grupa podaje pierwszą i drugą preferencję dotyczącą tematu, a nauczyciel/-ka przydziela odpowiednio materiały.
• Krok 2 Grupy pracują nad wyznaczonymi zadaniami i przygotowują krótką prezentację.

Prezentacje uczniów; Utrwalenie wiedzy
(30 min.)

• PU

Przygotowanie

• Nauczyciel/-ka zorganizował/-a sprzęt/urządzenia techniczne niezbędne do przeprowadzenia prezentacji przez poszczególne grupy.
• Nauczyciel/-ka wykonał/-a odpowiednią liczbę kopii następujących materiałów: M9.
• W ramach przygotowania do lekcji nauczyciel/-ka przeczytał/-a ogólne informacje dotyczące filmu w M9 tutaj.
• Przygotuj komputer z dostępem do internetu i projektor do filmów

• Krok 1 Każda grupa przedstawia krótką prezentację (maksymalnie 5 minut) dotyczącą zadań, nad którymi pracowała na poprzedniej lekcji.
• Krok 2 Nauczyciel/-ka zapisuje na tablicy istotne czynniki wspólne i różnice pomiędzy narracjami i przedstawieniami. Zagadnienia, które nauczyciel/-ka może wybrać do omówienia, to np. pozorne podobieństwo narracyjne między filmami Zanim się pojawiłeś i Nietykalni, które po bliższym zbadaniu ustępuje miejsca kontrastowi między przesłaniem tych filmów a okolicznościami ich powstania.
• Krok 3 Z ćwiczenia powinny płynąć następujące wnioski:
  • Nawet w dzisiejszych czasach osoby z niepełnosprawnościami rzadko odgrywają ważną rolę w dziełach kultury, a sposób ich przedstawiania tam jest bardzo zróżnicowany.
  • Również przesłania takich dzieł kultury potrafią się mocno różnić, od realistycznych obrazów światów życia do przedstawień skupiających się na cierpieniu i innych negatywnych konotacjach niepełnosprawności.
  • Zasadniczo stopień autentyczności danego obrazu jest proporcjonalny do stopnia, w jakim osoby z niepełnosprawnością były zaangażowane w jego wyprodukowanie.
  • Zarówno w dziełach kultury, jak i w codziennych rozmowach i działaniach należy unikać „mówienia o” osobach z niepełnosprawnością w sposób niedopuszczający dyskusji i nieprzemyślany, a zamiast tego „rozmawiać z” takimi osobami, wchodząc z nimi w dialog i wspierając je.

Faza zamknięcia
(20 min.)

• PN
• D
• PU

• Krok 1 Nauczyciel/-ka przechodzi teraz do fazy zamknięcia lekcji, w której omawiany jest przykład z politycznym punktem odniesienia, aby ułatwić krytyczne zaangażowanie w aktualną koncepcję inkluzji oraz w istniejące obrazy osób z niepełnosprawnościami we współczesnych społeczeństwach. Ta część lekcji wykorzystuje wystąpienie Meryl Streep na Złotych Globach 2017, a konkretnie jej odwołanie do kontrowersyjnego incydentu z udziałem Donalda Trumpa. Jako lekturę uzupełniającą polecamy ten artykuł.
• Krok 2 Nauczyciel/-ka pokazuje film z wystąpieniem (M10).
• Krok 3 Następnie zaprasza uczennice/uczniów do dyskusji.
• Krok 4 Tematy na rozpoczęcie dyskusji:
  • Czy uważacie, że znane osobistości (nie ze świata polityki) powinny wyrażać opinie polityczne?
  • Jaka jest obecna sytuacja, jeżeli chodzi o inkluzję osób z niepełnosprawnością w Waszym kraju? Jak skuteczne/udane są w Waszej opinii dotychczasowe procesy włączania w Waszym kraju?
  • Czy zauważacie wizerunki osób z niepełnosprawnościami w mediach lub w dziełach kultury? Jakie one są?
  • Jaka jest różnica między „byciem niepełnosprawnym/-ą” a „byciem osobą z niepełnosprawnościami”? (Być może trzeba będzie zwrócić uwagę uczniów/uczennic na różnicę: wybranie drugiej formy sugeruje, że niepełnosprawność jest tylko częścią tożsamości, a nie całą tożsamością.)

Notatka

• Ważne też, aby nauczyciel/-ka podkreślił/-a w tym miejscu, że to właśnie dyskryminacja osób z niepełnosprawnościami przez otaczające je jednostki i społeczeństwa i oraz stawianie barier stwarza tak naprawdę sytuację niepełnosprawności. Inkluzja to zadanie do wykonania dla całości społeczeństwa, a nie wyłącznie dla osób z niepełnosprawnościami. Jeżeli ma to się udać, trzeba będzie pokonać wszelkiego rodzaju bariery – od tych fizycznych, które spotykamy w obszarach zabudowanych, po te tkwiące w umysłach. Samo zapisanie praw w ustawodawstwie pozwoli tego zadania zrealizować; niezbędne jest aktywne zaangażowanie naszych systemów społecznych – pracodawców, szkół, mediów i innych podmiotów – oraz każdego i każdej z nas, zarówno osób z niepełnosprawnościami, jak i pełnosprawnych.

Zakończenie lekcji
(10 min.)

• PN
• OU

• Krok 1 Nauczyciel/-ka kończy lekcję, zapisując na tablicy słowa dziennikarza Jonasa Karpy: „Niepełnosprawność to część tożsamości. Tożsamości nie da się zagrać jak roli.”
• Krok 2 Nauczyciel/-ka zachęca uczniów/uczennice do przedstawienia swoich przemyśleń i opinii na temat cytatu.

Wprowadzenie
(5 min.)

• PN

Przygotowanie

• Nauczyciel/-ka wykonał/-a odpowiednią liczbę kopii następujących materiałów: M9.
• Nauczyciel/-ka zorganizował/-a sprzęt potrzebny do odtworzenia filmu (M10).

Realizacja

• Krok 1 Nauczyciel/-ka informuje uczniów/uczennice, że ta lekcja nie będzie skupiać się – jak poprzednia – na badaniu dyskryminującego czy krzywdzącego języka używanego wobec osób z niepełnosprawnościami. Przedstawienia osób z niepełnosprawnościami analizowane przez uczennice/uczniów w prezentacjach zawierały odniesienia do „etykiet” opisujących niepełnosprawności, do sposobu, w jaki same osoby z niepełnosprawnościami mówią o sobie, oraz do dumy z tożsamości zbudowanej wokół niepełnosprawności. Przykładowo, młode osoby Głuche pokazane w serialu Zamienione przy urodzeniu są dumne z przynależności do społeczności Głuchych i radzą sobie z utratą słuchu w afirmujący sposób. Kiedy etykietowanie ludzi, czyli przypisywanie ich do różnych kategorii, jest w porządku? Czy to jest w ogóle kiedykolwiek w porządku? A czy samodzielne nadawanie sobie etykiety, na przykład identyfikowanie się ze społecznością LGBTQIA+ lub osób z niepełnosprawnościami, różni się od traktowania w kategoriach „innego" przez osoby spoza tej społeczności?

Notatka

• Etykietowanie i traktowanie w kategoriach „innego” tworzą granice oraz generują procesy inkluzji – ale też, i to najczęściej, wykluczania. W związku z tym karta pracy skupia się na indywidualnych przemyśleniach uczniów/uczennic na temat samodzielnego nadawania sobie etykiet i samoidentyfikacji we własnym życiu, z uwzględnieniem intersekcjonalności.
• Źródeł koncepcji Pride należy szukać w ruchu na rzecz praw obywatelskich wśród osób LGBTQ w USA pod koniec lat 60. XX w. Dziś w Pride chodzi o afirmację i celebrowanie swojej tożsamości. Koncepcja ta została przyjęta również przez osoby, które identyfikują się z innymi grupami, takich jak na przykład osoby z niepełnosprawnościami czy Głuche: oprócz LGBTQ Pride istnieje bowiem również Disability Pride i Deaf Pride.

Faza pracy; Utrwalenie wiedzy
(25 min.)

• PS

• Krok 1 Nauczyciel/-ka rozdaje uczennicom/uczniom kopie karty pracy (M9), która zawiera część przeznaczoną na refleksję nad własnymi przemyśleniami i poglądami.
• Krok 2

  Uczennice/Uczniowie następnie pracują samodzielnie z kartą pracy.

  Notatka

  • Niektóre osoby spędzą zapewne więcej czasu na analizowaniu faktów i informacji o ruchu dumy (z) niepełnosprawności i jego znaczeniu, podczas gdy inne skupią się bardziej na swojej tożsamości. W związku z tym nie wymaga się od każdej osoby odpowiedzi na wszystkie pytania.

Utrwalenie wiedzy
(10 min.)

• D
• OU
• PN

• Krok 1 Następnie wybrane aspekty pytań/zadań z materiału M9 omawiane są na forum klasy.
• Krok 2 Tematy na rozpoczęcie dyskusji:
  • Czy łatwo było Wam nazwać tożsamości wybrane przez osoby z karty pracy (również w przypadkach intersekcjonalnych, kiedy tożsamość budowana była na podstawie przynależności do wielu grup)? Innymi słowy, czy potrafiliście/-łyście umiejscowić te osoby (i siebie) w poszczególnych wymiarach różnorodności?
  • Które wymiary różnorodności są istotne w Waszym życiu, a które nie?
  • Czy przeszkadza Wam, że te aspekty różnorodności mają wpływ na Wasze życie?
  • Co według Was oznacza duma (z) niepełnosprawności?
  • Czy widzicie jakieś związki lub odniesienia do innych ruchów dumy i tożsamości?
• Krok 3

  Nauczyciel/-ka dba o to, aby dyskusja przebiegała z szacunkiem, w sposób nieuwłaczający innym.

  Notatka

  • W trakcie dyskusji nauczyciel/-ka powinien/-na konsekwentnie pamiętać i podkreślać, że uczennice/uczniowie mają swobodę wyboru, czy i w jakim stopniu się angażują, zwłaszcza jeśli chodzi o ujawnianie przemyśleń płynących z autorefleksji. Upewnia się, czy uczennice/uczniowie rozumieją, że samodzielne nadawanie sobie etykiet oraz identyfikacja z określoną grupą nie są obowiązkowe i nie są czymś, co można zrobić „dobrze” albo „źle”. Jest mnóstwo argumentów na poparcie i przeciwko identyfikacji z konkretną grupą. Może to pomóc komuś rozwinąć i afirmować swoją tożsamość; ale może też ograniczyć samorealizację (tak może się stać na przykład w przypadku tożsamości LGBTQIA+) lub postrzeganie innych. Każda osoba ma prawo do samodzielnego decydowania o tych sprawach i nikt nie musi się przed nikim innym z tego tłumaczyć ani usprawiedliwiać.

Zakończenie lekcji
(5 min.)

• PN

• Krok 1 Nauczyciel/-ka zamyka lekcję, przypominając uczennicom/uczniom, że osoba z niepełnosprawnością może być dumna z niepełnosprawności jako części swojej tożsamości, nawet jeśli może ona czasami sprawiać trudności powodować problematyczne doświadczenia. To właśnie oznacza „duma (z) niepełnosprawności”.
• Krok 2 Nauczyciel/-ka pokazuje klasie teledysk „Pride”, który dotyczy samoakceptacji, tożsamości i dumy z tej tożsamości oraz przekazuje afirmujące, wzmacniające przesłanie. (Napisy są dostępne w różnych językach). W ten sposób jednostka kończy się mocnym i optymistycznym akcentem.