Wprowadzenie
(10 min.)

• PN

Przygotowanie

• Przygotuj następujące pomoce: wiadro/miskę z wodą, ponumerowane (od 1 do 28) kamyki, dużą mapę świata Petersa, karteczki samoprzylepne.
• Wydrukuj materiały M2 (Historie o wodzie) i M3 (Ćwiczenie „Krok naprzód”).

Realizacja

• Nauczyciel/-ka pokrótce przedstawia zagadnienie dostępu do wody/prawa człowieka do wody.

Działanie
(5 min.)

• PN

• Nauczyciel/-ka umieszcza miskę lub wiadro z wodą na środku kręgu, utworzonego przez siedzących/siedzące dookoła uczniów/uczennice. Oprócz wody w misce lub wiadrze znajdują się kamyki ponumerowane od 1 do 28. Nauczyciel/-ka wyjaśnia, że to, czy ludzie mają odpowiedni dostęp do wody, czy też jest on ograniczony, jest właściwie kwestią losową – loterią, można byłoby rzecz, i że zadaniem klasy jest właśnie w taką „wodną loterię” zagrać, losując liczbę, odpowiadającą historii młodej osoby z innego kraju. Każda osoba w klasie wyjmuje z wody po jednym kamyku. Następnie odnajduje „historię o wodzie”, która odpowiada numerowi na ich kamieniu (historie te opisane się na kartach ułożonych w stos obok miski lub wiadra).

Notatka

• Ważnym jest wyjaśnić, że „historie o wodzie” są fikcyjnymi opowieściami, stworzonymi specjalnie na potrzeby tego ćwiczenia. Ich celem jest omówienie szeregu tematów związanych z wodą i zilustrowanie sytuacji, do jakich faktycznie może dojść w poszczególnych krajach. Do zadań nauczyciela/nauczycielki należy także podkreślić, że uczniowie/uczennice nie powinni/powinny odczytywać tych fikcyjnych opowieści jako opisów tego, jak faktycznie żyją ludzie w danym kraju, jako że warunki życia ludzi potrafią być bardzo zróżnicowane.

Faza pracy
(10 min.)

• A

• Wszystkie osoby w klasie zapoznają się po cichu ze swoją „historią o wodzie”, ewentualnie prosząc nauczyciela/nauczycielkę o wyjaśnienie wszystkiego, czego nie rozumieją. Uczniowie/uczennice zapisują imię dziecka/młodej osoby ze swojej historii na karteczce samoprzylepnej, odnajdują kraj ojczysty tej osoby na mapie świata i przyklejają karteczkę w miejscu tego kraju.

Praca w grupie
(15 min.)

• PG

• Pracując w grupach trzyosobowych, uczniowie/uczennice dzielą się informacjami na temat swoich „historii o wodzie”, odnosząc się do poniższych punktów/pytań (zapisanych przez nauczyciela/nauczycielkę na tablicy) jako wskazówek:
  • Opowiedz pozostałym osobom w grupie o młodej osobie ze swojej historii.
  • Skąd pochodzi ta młoda osoba? Z kim mieszka? Skąd bierze wodę pitną i wodę do higieny osobistej, mycia zębów, prania lub sprzątania?
  • Czy są jakieś znaczące podobieństwa lub różnice między waszymi historiami? Na czym one polegają?

Działanie
(20 min.)

• A

• To ćwiczenie wymaga sporej wolnej przestrzeni, dlatego nauczyciel/-ka może zdecydować się na jego przeprowadzenie na zewnątrz, na przykład na podwórku szkolnym.
  • Uczniowie/uczennice ustawiają się obok siebie.
  • Nauczyciel/-ka odczytuje listę stwierdzeń dotyczących wody (M3). Uczniowie/uczennice wykonują krok naprzód, jeżeli dane stwierdzenie dotyczy młodej osoby z ich „historii o wodzie” (tzn. jeżeli ta osoba byłaby w stanie twierdząco odnieść się do danego stwierdzenia). Jeżeli konkretne stwierdzenie nie dotyczy danej młodej osoby, uczeń/uczennica pozostaje na swoim miejscu.
  • Jeżeli w historii brakuje informacji potrzebnych do ustosunkowania się do konkretnego stwierdzenia, uczniowie/uczennice powinni/powinny wywnioskować, co przeczytana historia przekazała im na temat danej młodej osoby, a także warunków i społeczności, w jakich żyje.

Refleksja
(20 min.)

• D
• OU

• Pytania, które może zadawać nauczyciel/-ka:
  • Ile kroków naprzód mogliście zrobić? Czy część z was mogłaby pokrótce wyjaśnić, dlaczego stoją tam, gdzie stoją w odniesieniu do innych? Jakie masz odczucia w odniesieniu do swojej pozycji?
  • Z czego wynika niesprawiedliwość w zapewnianiu dostępu do czystej wody z bezpiecznego źródła? Jakie zagrożenia względem zaopatrzenia ludzi w wodę opisane zostały w twojej historii (interesy gospodarcze, zmiany klimatyczne, zanieczyszczenie itp.)?
  • Jeżeli sformułowałeś/sformułowałaś konkretne założenia dotyczące dostępu młodej osoby z twojej historii do wody, jakie obrazy pojawiły ci się w głowie? Skąd wzięły się te obrazy? Czy możliwe byłyby inne założenia?

• Aby unaocznić sobie przyczyny niesprawiedliwego podziału wody na świecie, możecie wspólnie stworzyć mapę myśli.

Działanie
(15 min.)

• A

Przygotowanie

• Wydrukuj materiał M4 dla każdej 4-osobowej grupy.
• Wydrukuj materiał M6 (każda grupa otrzymuje fotografie produktów spożywczych i „wanien”, a także inny przepis i listę składników).

Realizacja

• Ile kąpieli? Ile wody kryje się w naszym jedzeniu?
• Uczniowie/uczennice dobierają się w niewielkie (np. czteroosobowe) grupy.
• Każda grupa otrzymuje te same dwa zestawy obrazków, przedstawiających dziewięć różnych produktów spożywczych i dziewięć odpowiadających im obrazków z symbolami wanny, potrzebnych do zilustrowania ilości wody wymaganej do przygotowania żywności. Ile wody potrzeba do przygotowania każdego z tych produktów spożywczych? Każda grupa układa obrazki zgodnie z ilością wody potrzebną do wyprodukowania kilograma danego rodzaju żywności. W tym celu, uczniowie/uczennice układają obrazki w odpowiedniej kolejności, zaczynając od żywności, do wyprodukowania której, ich zdaniem, zużywa się najmniej wody, a kończąc na tej, która ich zdaniem potrzebuje najwięcej wody.
• Pod kierunkiem nauczyciela/nauczycielki grupy porównują swoje wyniki i w razie potrzeby korygują je zgodnie z rozwiązaniem ćwiczenia opisanego w materiale M3.

Informacje wejściowe
(10 min.)

• PN

• Nauczyciel/-ka pokrótce omawia zagadnienie „wirtualnej wody”, wspominając o:
  • zielonej, niebieskiej i szarej wodzie,
  • różnicach pomiędzy regionami w zakresie śladu wodnego,
  • wodzie wirtualnej w produktach roślinnych i zwierzęcych,
  • wodzie wirtualnej w innych artykułach.

• Można wyświetlić klasie film zatytułowany „Ile wody zużywamy każdego dnia?” (2:12).

Faza pracy
(20 min.)

• PG

• Obliczanie śladu wodnego popularnych potraw:
  • Uczniowie/uczennice mają za zadanie obliczyć ślad wodny niektórych ze swoich ulubionych potraw. Ponownie pracują w małych grupach. Każda grupa otrzymuje przepis na potrawę wraz z tabelą prezentującą wirtualne zużycie wody przypadające na różne składniki. Zadaniem wszystkich grup jest obliczenie śladu wodnego swojego posiłku. W tym celu przeliczają ilość wirtualnej wody na kilogram każdego produktu spożywczego zawartego w przepisie na ilość wirtualnej wody w jednostce objętości produktu spożywczego potrzebnego do przygotowania danej potrawy. Następnie sumują ilość wirtualnej wody w każdym składniku, aby obliczyć całkowity ślad wodny potrawy (rozwiązania podano w materiale M6).

Prezentacja
(10 min.)

• PU

• Uczniowie/uczennice dzielą się z całą klasą wynikami swojej pracy.

Refleksja
(15 min.)

• D
• OU

• Przedstawiają i wyjaśniają wnioski, jakie udało się im sformułować na podstawie obliczeń śladu wodnego popularnych posiłków.
• Uczniowie/uczennice zbierają pomysły, w jaki sposób mogą działać, aby zmniejszyć własny ślad wodny w życiu codziennym (biorąc pod uwagę dwa aspekty: 1 – zmniejszanie wirtualnego zużycia wody i zwracanie większej uwagi na wirtualną wodę w produktach, których używają; 2 – zmniejszanie bezpośredniego zużycia wody w gospodarstwie domowym).
• Nauczyciel/-ka wraz z uczniami/uczennicami tworzą na tablicy mapę myśli dotyczącą tego zagadnienia.

Wprowadzenie
(5 min.)

• PN
• PN

Działanie poprzedzające

• Nauczyciel/-ka uprzednio zapoznaje się z materiałem M7 (Myśl przewodnia: „Woda jest niezbędna do życia”) i kieruje się nim, inspirując uczniów/uczennice do refleksji w związku z ćwiczeniem.

Przygotowanie

• Ustaw krzesła w kręgu
• Przygotuj flipchart
• Rozdaj kopię każdego ćwiczenia każdemu uczniowi/uczennicy

Realizacja

• Nauczyciel/-ka rozdaje uczniom/uczennicom po egzemplarzu ćwiczenia M8 i wprowadza omawiany temat, prosząc uczniów/uczennice o zastanowienie się nad każdą z opinii sformułowanych w ćwiczeniu M8 oraz nad tym, czy odnoszą się one do przyczyn, czy do powodów. Gdy uczniowie pracują, nauczyciel/-ka zapisuje na flipcharcie informacje o ćwiczeniu opisanym w materiale M8, będące źródłem tematów do dyskusji, która ma nastąpić.

Faza pracy
(10 min.)

• OU

• Uczniowie/uczennice indywidualnie zastanawiają się nad opiniami zawartymi w materiale M8, starając się znaleźć uzasadnienie dla każdej z nich.

Dyskusja
(40 min.)

• D

• Zadaniem nauczyciela/-ki jest zainicjowanie dyskusji wśród uczniów/uczennic na temat opinii wyrażonych w materiale M8. Opinie te powinny stanowić źródło dialogu filozoficznego, a rolą nauczyciela/nauczycielki, jako facylitatora/facylitatorki, jest dopraszać się od uczniów/uczennic uzasadnień ich odpowiedzi, co powinno ułatwić im myślenie krytyczne na temat relacji między częścią i całością.

Wprowadzenie
(5 min.)

• PN
• PN

Działanie poprzedzające

• Nauczyciel/-ka uprzednio zapoznaje się z materiałem M7 (Myśl przewodnia: „Woda jest niezbędna do życia”).

Przygotowanie

• Ustaw krzesła w kręgu

Realizacja

• Nauczyciel/-ka prosi uczniów/uczennice, aby porozmawiali/porozmawiały ze swoimi rodzinami na temat ich zaangażowania w zmianę zachowań prowadzących do marnotrawienia wody M9.

Zadanie domowe

• ZD

• Zadaniem każdej osoby w klasie jest przeprowadzić wywiad z członkami/członkiniami rodziny na podstawie wskazówek zawartych w ćwiczeniu M9.

Faza pracy
(20 min.)

• PU

• Uczniowie/uczennice mają gromadzić informacje dotyczące zachowań, postaw i działań związanych z tematem wywiadów.

Dyskusja
(15 min.)

• D

• Nauczyciel/-ka zachęca uczniów/uczennice do dyskusji na temat tego, jakie zachowania, postawy i działania sami/same stosują, aby unikać marnowania wody.

Faza pracy
(15 min.)

• PG

• Pod koniec dyskusji nauczyciel/-ka prosi uczniów/uczennice o sporządzenie listy najlepszych zachowań, postaw i działań, które należałoby wdrożyć, aby skutecznie unikać marnowania wody.

Wprowadzenie
(5 min.)

• PN
• PN

Działanie poprzedzające

• Nauczyciel/-ka uprzednio zapoznaje się z materiałem M7 (Myśl przewodnia: „Woda jest niezbędna do życia”).

Przygotowanie

• Ustaw krzesła w kręgu
• Rozdaj kopię każdego ćwiczenia każdemu uczniowi/uczennicy

Realizacja

• Nauczyciel/-ka wręcza każdej osobie w klasie po kserokopii planu dyskusji M10 i namawia do refleksji.

Dyskusja
(50 min.)

• D

• Nauczyciel/-ka zachęca uczniów/uczennice do dzielenia się przemyśleniami, udziału w dyskusji i wspólnej refleksji.

Wprowadzenie
(5 min.)

• PN
• PN

Działanie poprzedzające

• Nauczyciel/-ka zapoznaje się z materiałem M11 (Myśl przewodnia: „Woda – zagrożone dobro”).

Przygotowanie

• Ustaw krzesła w kręgu
• Rozdaj kopię każdego ćwiczenia każdemu uczniowi/uczennicy

Realizacja

• Nauczyciel/-ka rozdaje uczniom/uczennicom po egzemplarzu ćwiczenia M12, prosząc o zapoznanie się z wprowadzeniem do ćwiczenia.

Faza pracy
(15 min.)

• OU

• Uczniowie/uczennice pracują indywidualnie, analizując przypadki opisane w ćwiczeniu M12 i wskazując, które z nich są celami, a które środkami do ich osiągnięcia. Następnie zastanawiają się, czy dany środek jest odpowiedni do osiągnięcia zakładanego celu, uzasadniając swoje opinie.

Dyskusja
(40 min.)

• D

• Nauczyciel/ka zaprasza uczniów do podzielenia się z kolegami i koleżankami z klasy własnymi wyjaśnieniami słowa "zrozumienie" i sprawdzenia, które ze zdań zawartych w ćwiczeniu M12 wprowadzają wymiar moralny, a które odnoszą się tylko do wyjaśnienia.

Zadanie domowe

• PG

• Zadaniem uczniów/uczennic, pracujących w grupach, jest pozyskanie od władz swojej miejscowości informacji na temat promowanych przez nie środków, pozwalających unikać zanieczyszczenia wody i oszczędzać wodę. Zebrane w ten sposób informacje mają następnie zaprezentować klasie.

Wprowadzenie
(5 min.)

• PN
• PN

Działanie poprzedzające

• Nauczyciel/-ka zapoznaje się z materiałem M13 (Myśl przewodnia: „Oszczędzanie wody”).

Przygotowanie

• Ustaw krzesła w kręgu
• Rozdaj kopię każdego ćwiczenia każdemu uczniowi/uczennicy

Realizacja

• Nauczyciel/-ka dzieli klasę na małe grupy i każdej z nich wręcza po egzemplarzu ćwiczenia zatytułowanego „Szacowanie konsekwencji” (M14), prosząc o zapoznanie się z wprowadzeniem do ćwiczenia.

Faza pracy
(20 min.)

• PG

• Każda grupa wykonuje ćwiczenie M14, wstawiając dane, których brakuje w stwierdzeniach.

Faza pracy
(15 min.)

• PG

• Nauczyciel/-ka zachęca grupy do poszukania informacji na temat innych, dostępnych środków służących ograniczaniu nadmiernego zużycia wody i porównania wyników swoich badań z wynikami kolegów/koleżanek z klasy, aby wspólnie zastanowić się nad pytaniami zawartymi w ćwiczeniu M15.

Dyskusja
(20 min.)

• PG

• Nauczyciel/-ka prosi grupy o przedyskutowanie opinii sformułowanych na podstawie ćwiczenia M15, zachęcając do uzasadniania wypowiedzi.

Wprowadzenie
(10 min.)

• PN
• PN

Działanie poprzedzające

• Nauczyciel/-ka uprzednio zapoznaje się z materiałem M16 (Myśl przewodnia: „Deszcz”).

Przygotowanie

• Ustaw krzesła w kręgu
• Rozdaj kopię każdego ćwiczenia każdemu uczniowi/uczennicy

Realizacja

• Nauczyciel/-ka rozdaje każdemu uczniowi i uczennicy kopię ćwiczenia zawartego w M17. Następnie wprowadza temat, prosząc uczniów o przeczytanie wskazówek zawartych w kopii M17.

Faza pracy
(20 min.)

• A

• Każda osoba w klasie wykonuje ćwiczenie M17 pisząc słowa PRZYCZYNA lub SKUTEK w odniesieniu do obiegu wody.

Dyskusja
(25 min.)

• D

• Zadaniem nauczyciela/nauczycielki jest zainicjowanie rozmowy wśród uczniów/uczennic na temat aktywności opisanej w materiale M17 oraz zachęcenie ich do przedyskutowania z koleżankami i kolegami z klasy zagadnień, które uznają za istotne. Uczniowie/uczennice nie muszą odpowiadać na wszystkie pytania. Pytania powinny tworzyć filozoficzny dialog, a nauczyciel powinien zawsze pytać o uzasadnienie odpowiedzi uczniów (nie pozwalając na odpowiedzi "tak" lub "nie"), aby ułatwić krytyczne myślenie o związkach przyczynowo - skutkowych związanych z obiegiem wody.

Wprowadzenie
(10 min.)

• PN
• PN

Działanie poprzedzające

• Nauczyciel/-ka uprzednio zapoznaje się z materiałem M16 (Myśl przewodnia: „Deszcz”).

Przygotowanie

• Ustaw krzesła w kręgu
• Rozdaj kopię każdego ćwiczenia każdemu uczniowi/uczennicy

Realizacja

• Nauczyciel/-ka rozdaje uczniom/uczennicom po egzemplarzu ćwiczenia. Uczniowie/uczennice dobierają się w pary, a nauczyciel/-ka omawia temat, prosząc klasę o zapoznanie się z instrukcjami do ćwiczenia M18 („Klasyfikowanie: rodzaje i stopnie”).

Faza pracy
(45 min.)

• PP

• Każda para ma za zadanie wskazać, jakiego rodzaju różnice uwzględniono w ćwiczeniu M18.

Faza pracy

• PP

• Po ukończeniu przez klasę poprzedniego ćwiczenia, nauczyciel/-ka pyta uczniów/uczennice o różnicę między deszczem a kwaśnym deszczem, zgodnie z opisem w ćwiczeniu M19 („Deszcz i kwaśny deszcz”).

Dyskusja

• D

• Nauczyciel/-ka inicjuje dyskusję bazującą na wskazówkach podanych w pierwszej części opisu aktywności M19, zachęcając uczniów/uczennice do wspólnej refleksji nad konsekwencjami kwaśnych deszczy w kontekście zagadnień, o których mowa w ćwiczeniu M19.

Wprowadzenie

• PN
• PN

Działanie poprzedzające

• Nauczyciel/-ka uprzednio zapoznaje się z materiałem M20 (Myśl przewodnia: „Ryby”).

Przygotowanie

• Ustaw krzesła w kręgu
• Rozdaj kopię każdego ćwiczenia każdemu uczniowi/uczennicy

Realizacja

• Nauczyciel/-ka rozdaje uczniom/uczennicom po egzemplarzu materiału M21 i przedstawia jego tematykę, prosząc o zapoznanie się z wprowadzeniem do ćwiczenia.

Faza pracy
(15 min.)

• OU

• Uczniowie/uczennice pracują w grupach, dyskutując na temat poszczególnych znaczeń i zapisując, M21 jakie znaczenia pojawiają się w każdym zdaniu zawartym w materiale M21, sporządzając notatki na ich temat.

Faza pracy
(40 min.)

• OU

• Nauczyciel/-ka zachęca uczniów/uczennice do zastanowienia się nad odpowiedzią na pytanie zawarte w ćwiczeniu M22 („Co by się stało, gdyby wymarły wszystkie ryby na świecie?”), prosząc ich/je o podzielenie się swoimi opiniami.

Zadanie domowe

• ZD

• Zadaniem uczniów/uczennic jest zastanowić się nad tym, jakie zachowania, postawy i działania mogą zapobiec wyginięciu wszystkich ryb, a następnie przedstawić swoje przemyślenia i przedyskutować je wspólnie na forum klasy.