Przygotowanie
(30 min.)

• OU

• Nauczyciel/-ka ma przygotowane znaki „Tak” i „Nie”.
• Nauczyciel/-ka przeczytał/-a materiał M1 i zastanowił/-a się, które aspekty produkcji smartfonów chce uwzględnić na mapie, przeprowadzając odpowiednie badania dotyczące kontekstu tych aspektów.
• Udostępniona została i pokazana mapa świata.
• Nauczyciel/-ka może zadecydować o udostępnieniu zdjęć lub przedmiotów do umieszczenia na mapie jako ilustracje różnych etapów produkcji smartfonów (np. kawałek metalu przedstawiający surowce, śrubokręt jako symbol produkcji, stary telefon do utylizacji jako odpad elektroniczny, itp.)
• W razie potrzeby dostępne są materiały do tworzenia kolaży (papier, nożyczki, klej, materiały reklamowe).

Faza otwierająca
(10 min.)

• OU

Realizacja

• Krok 1

  Uczniowie/Uczennice zastanawiają się nad swoim korzystaniem z telefonów komórkowych i mówią o nim. Nauczyciel/-ka może wywołać ich przemyślenia i autorefleksję na ten temat, zadając następujące pytania, na które uczniowie/uczennice mogą odpowiedzieć pisemnie (samodzielnie) lub ustnie (poprzez dyskusję w małych grupach):

  Jeśli odpowiedź brzmi nie:

  • Dlaczego nie masz telefonu komórkowego/smartfona?

  Jeśli odpowiedź brzmi tak:

  • Ile masz telefonów?
  • Z ilu telefonów korzystasz?
  • Jak długo masz swój obecny telefon?
  • Ile telefonów miałeś/miałaś w sumie do tej pory?
  • Dlaczego pozbyłeś/pozbyłaś się swojego ostatniego telefonu i dlaczego zdecydowałeś/zdecydowałaś się na obecny?
  • Do jakich głównych celów używasz swojego telefonu?

• Krok 2 Nauczyciel/-ka może poprosić uczniów/uczennice o wykonanie kolażu zawierającego tekst i obrazy, aby pokazać, do czego używają swoich telefonów i jak ważne są one w ich życiu. (Ta aktywność może być również częścią lekcji plastyki)

Dyskusja
(10 min.)

• D

Uczniowie/Uczennice pracują teraz w małych grupach, omawiając zalety i wady korzystania ze smartfonów. Nauczyciel/-ka może zadać następujące pytania, aby stymulować dyskusję:

• Kiedy korzystanie ze smartfona sprawia, że czujesz się dobrze?
• Kiedy korzystanie ze smartfona sprawia, że czujesz się źle?
• Czy zdarzają Ci się sytuacje, w których cieszysz się, że nie masz pod ręką telefonu?
• Czy zdarzają Ci się sytuacje, w których czujesz się dziwnie lub niekomfortowo, jeśli nie masz telefonu pod ręką?
• W czym pomaga Ci w życiu smartfon?
• W jakich dziedzinach życia smartfon Ci przeszkadza?

Skala ruchoma
(15 min.)

• D
• A

• Krok 1 Nauczyciel/-ka zawiesza/przypina znaki „Tak” i „Nie” na przeciwległych końcach sali, a następnie odczytuje kilka stwierdzeń. Po każdym z nich uczniowie/uczennice ustawiają się wzdłuż wyobrażonej linii pomiędzy dwoma znakami, aby pokazać, w jakim stopniu zgadzają się lub nie zgadzają z danym stwierdzeniem. Oto przykłady stwierdzeń (które nauczyciel/-ka może dostosować do danej klasy):
  • Jestem w stanie sobie wyobrazić życie bez telefonu.
  • Telefon ułatwia mi życie.
  • Dzięki telefonom i internetowi ludzie więcej się ze sobą komunikują.
  • Wszyscy powinni mieć telefon, nawet jeśli kogoś na niego nie stać.
  • Telefon mam zawsze włączony.
  • Wiem, z jakich krajów pochodzą surowce znajdujące się w moim telefonie.
  • Wiem, gdzie wyprodukowano mój telefon.
  • W domu trzymamy w szufladach stare telefony.
  • Wiem, co się dzieje z moimi starymi telefonami, kiedy je wyrzucam.
  • Nigdy nie zastanawiałem/zastanawiałam się nad ludźmi, którzy produkują telefony, i nad procesami, które się z tym wiążą.
• Krok 2 Po każdym stwierdzeniu nauczyciel prosi kilka osób z klasy o wyjaśnienie, dlaczego stanęły w takim, a nie innym miejscu. Dzięki temu klasa będzie mogła zapoznać się z różnymi poglądami na poszczególne tematy.

Notatka

• Nauczyciel/-ka nie powinien/nie powinna osądzać ani wartościować moralnie wypowiedzi. W ćwiczeniu nie chodzi o wybranie „poprawnej” odpowiedzi, a raczej o uwrażliwienie uczniów/uczennic na szereg różnych postaw i doświadczeń związanych z tematem telefonów.

Prezentacja
(10 min.)

• PN

Nauczyciel/-ka przedstawia uczniom krótkie podsumowanie cyklu życia smartfona, może też zdecydować się na wskazanie na mapie świata, gdzie każdy etap się odbywa.

• Rozwój i projektowanie: w głównych siedzibach marek smartfonów (w USA, Chinach, Japonii, Korei Południowej, Europie)
• Wydobycie surowców: przeważnie w Afryce i Ameryce Łacińskiej
• Produkcja: głównie w Azji
• Sprzedaż i korzystanie: na całym świecie
• Utylizacja: Tylko niewielka część wyrzucanych telefonów jest poddawana recyklingowi; wiele z nich trafia (nielegalnie) na ogromne wysypiska elektrośmieci w Ghanie, Indiach, Chinach i innych krajach.

Faza wprowadzenia
(5 min.)

• PN

Przygotowanie

• Na potrzeby fazy pracy grupowej nauczyciel/-ka przygotował/-a kopie kart pracy (M2, M6 i M9), raportów z miejsc, gdzie produkowane są telefony (M8), wypowiedź pracownika wysypiska elektrośmieci (M10) oraz potencjalne rozwiązania (M12). Wydrukował/-a również i wyciął/wycięła karty informacyjne (M3 i M7), opisy interesariuszy/interesariuszek (M5) oraz zdjęcia (M11).
• Udostępniono i pokazano mapę świata, wystarczająco dużą, aby zmieścić małe obrazki.
• Dostępny jest laptop lub tablet z dostępem do internetu, aby odtworzyć film (M4)

Realizacja

• Krok 1 Nauczyciel/-ka wyjaśnia klasie metodę „układanki”. Każda osoba zostanie przydzielona do grupy, a każda grupa będzie pracować nad jednym z aspektów tematu (surowce, produkcja, utylizacja), stając się „ekspertami/ekspertkami” w danej dziedzinie. Następnie tworzone są nowe grupy w innym składzie, zawierające osoby będące ekspertami/ekspertkami od różnych tematów. Każda z takich osób dzieli się swoją świeżo nabytą wiedzą z resztą nowej grupy.
• Krok 2 Nauczyciel/-ka dzieli klasę na trzy grupy: jedna omawia surowce, druga – produkcję, a trzecia – utylizację. Dużą klasę można podzielić na sześć grup, po dwie grupy przydzielone do każdego z trzech etapów cyklu życia smartfona.

Faza pracy
(20 min.)

• PG

Grupa 1: Surowce w telefonie

• Krok 1 Grupa 1 otrzymuje kartę pracy dotyczącą surowców zawartych w telefonie (M2).
• Krok 2 Uczniowie/Uczennice otrzymują również karty, które zawierają krótkie informacje na temat surowców trafiających do telefonu, i zapoznają się z nimi (M3). Każda karta zawiera nazwę jednego państwa zapisaną pogrubioną czcionką. Uczennice/Uczniowie odnajdują ten kraj na mapie świata i umieszczają na nim obrazek przedstawiający odpowiedni zasób/surowiec.
• Krok 3 Uczniowie/Uczennice oglądają krytyczny film (M4) o wydobyciu surowców do produkcji telefonów w Boliwii.
• Krok 4 Każda osoba w grupie zajmuje się jednym z opisów interesariuszy/interesariuszek w odniesieniu do (fikcyjnego) planu budowy nowej kopalni (M5). Wspólnie dyskutują, czy ich zdaniem kopalnia powinna zostać uruchomiona. Jeśli uważają, że powinna, omawiają warunki, jakimi należałoby to obwarować. Podają też swoje powody, jeśli uważają, że kopalnia nie powinna powstać.

Grupa 2: Praca przy produkcji telefonów komórkowych

• Krok 1 Uczniowie/Uczennice otrzymują kartę pracy dotyczącą produkcji telefonów komórkowych (M6).
• Krok 2 Wspólnie zastanawiają się, jakie prawa pracownicze uznawaliby/uznawałyby za ważne, gdyby byli pracownikami/pracownicami, i zapisują je w karcie pracy.
• Krok 3 Zapoznają się też z kartami informacyjnymi, gdzie wyszczególniono podstawowe prawa pracownicze (M7) i porównują je z własnymi poglądami.
• Krok 4 Czytają raporty z miejsc i kontekstów produkcji telefonów (M8) i ustalają, które prawa pracownicze są zagrożone w tych przypadkach.

Grupa 3: Elektrośmieci i recykling

• Krok 1 Uczniowie/Uczennice w tej grupie otrzymują kartę pracy dotyczącą odpadów elektronicznych (M9).
• Krok 2 Czytają wypowiedź pracownika wysypiska elektroodpadów (M10) i ją omawiają.
• Krok 3 Oglądają zdjęcia wysypiska elektrośmieci w Ghanie (M11).
• Krok 4 Uzgadniają i zapisują trzy sposoby na poprawę sytuacji, które chcieliby/chciałyby, aby zostały wdrożone. Inspirację mogą stanowić potencjalne rozwiązania z materiału M12.

Faza pracy
(10 min.)

• PG

• Krok 1 Nauczyciel/-ka następnie zmienia skład grup, dbając o to, aby w każdej znalazła się przynajmniej jedna osoba z każdej z trzech poprzednich grup.
• Krok 2 W nowych grupach każda osoba opowiada pozostałym, czego nauczyła się w swojej pierwotnej, „eksperckiej” grupie. Pytania pomocnicze: Czego się dowiedziałam/dowiedziałem, czego nie wiedziałam/nie wiedziałem wcześniej? Co mnie zaskoczyło? Co moim zdaniem jest najważniejsze, aby powiedzieć innym?

Refleksja na temat zdobytej wiedzy
(10 min.)

• Następnie wnioski omawiane są na forum całej klasy. Nauczyciel/-ka może wspomóc dyskusję, zadając następujące (lub inne) pytania:
  • O czym nie wiedzieliście/wiedziałyście wcześniej, a okazało się to szczególnie interesujące?
  • Czy jest coś, czego jeszcze do końca nie rozumiecie?
  • Jaki po tej lekcji macie obraz Boliwii, Chin czy Ghany? Czy uważacie, że czegoś w tym obrazie brakuje?

Notatka

• Pomimo tego, że wykorzystanie przykładów z konkretnych krajów pomaga w zilustrowaniu zagadnień i problemów związanych z procesem produkcji smartfonów, istnieje ryzyko, że uczniowie/uczennice uzyskają na koniec upraszczający obraz tych krajów, np. „Boliwia = kopalnie”, „Chiny = fabryki”, a „Ghana = wysypiska śmieci”, który nie odzwierciedla ich rzeczywistej społecznej, gospodarczej i kulturowej złożoności i różnorodności. Ludzie mieszkający w tych krajach i pokazani w przykładach nie są biernymi jednostkami pozbawionymi sprawczości. Jest wielu aktywistów/wiele aktywistek i grup prowadzących kampanie na rzecz poprawy warunków i kwestii wyszczególnionych w przykładach. Jeżeli nauczyciel/-ka odniesie wrażenie, że klasa zaczęła tworzyć stereotypy, pomocne może być pokazanie innych obrazów/aspektów omawianych krajów lub poproszenie uczniów/uczennic o przeprowadzenie badań na ich temat lub na temat lokalnych kampanii oddolnych. Może to pomóc w przeciwdziałaniu uproszczonym, jednostronnym wyobrażeniom i obrazom dotyczącym tych krajów i w zyskaniu nowych punktów widzenia na ich temat.

Faza wprowadzenia
(5 min.)

• PN

Przygotowanie

• Nauczyciel/-ka wykonał/-a odpowiednią liczbę kopii karty pracy (M13) oraz karty informacyjnej (M14).

Realizacja

• Nauczyciel/-ka dzieli klasę na małe grupy: w każdej z nich jest co najmniej jedna osoba z grupy „surowce” (z poprzedniej lekcji), co najmniej jedna z grupy „produkcja”, i co najmniej jedna z grupy „elektroodpady”. Dzięki temu zdobyta wcześniej wiedza osób w poszczególnych grupach obejmie cały cykl życia smartfona.
• Każda grupa otrzymuje kopię karty pracy (M13) i karty informacyjnej (M14).

Faza pracy
(25 min.)

• PG

• Zadaniem grup jest założenie nowej firmy wytwarzającej telefony. Grupy zastanawiają się, jakie kwestie wzięłyby pod uwagę w odniesieniu do zakupów, produkcji i recyklingu. Nadają swojej firmie nazwę, projektują logo i opracowują dwuminutową prezentację (M13).
• Mogą zainspirować się przykładem smartfona Fairphone (M14).

Prezentacja
(10 min.)

• PG

• Uczniowie/Uczennice przedstawiają prezentacje.

Faza podsumowująca
(5 min.)

• D

• Na forum klasy omawiane jest jedno lub więcej z następujących pytań:
  • Czego dowiedzieliście/dowiedziałyście się podczas tych lekcji, czego nie wiedzieliście/nie wiedziałyście wcześniej? Co wydało Wam się szczególnie interesujące? O jakich aspektach tematu chcielibyście/chciałybyście dowiedzieć się więcej?
  • Kto ma, lub mógłby mieć, największą siłę przebicia, aby zmienić obecny sposób działania w cyklach życia/łańcuchach produkcji telefonów komórkowych?
  • Jaka jest rola polityków/polityczek i decydentów/decydentek?
  • Jaka jest rola przedsiębiorstw z branży?
  • Jaka jest nasza rola?